ضرورت ترویج ازدواج آسان و راهکارهای مؤثر آن-بخش دوم
نقش محوری رسانه‌ها در فرهنگسازی ازدواج
در سال‌های نه‌چندان دور عروسی‌ها در عین سادگی خیلی هم خاطره‌انگیز و دلنشین بود، نه‌تنها برای خانواده عروس و داماد، بلکه برای کل اهالی کوچه و محله. معمولاً خانواده‌ای که عروسی را در پیش داشت، یکی دو خانه از همسایگان را برای مجلس مردانه رزرو می‌کردند. کل همسایگان پای‌کار آمده و تا آخرین دقایق برگزاری مجلس پابه‌پای خانواده عروس و داماد در تلاش بودند. آویختن ریسه چراغ‌های رنگی، چیدن میز و صندلی در یکی دو حیاط همجوار، کرایه ظرف و ظروف و پختن شام عروسی و... از جمله کارهای ریز و درشتی بود که همه اهالی درگیرش می‌شدند و تا سال‌های بعد خاطره‌اش نقل میشد و لبخند به لبشان می‌نشاند.
هر چه گذشت و به‌پیش آمدیم، هم انگیزه‌های ازدواج مادی‌نگر‌تر شد و هم مجالس پرهزینه‌تر. جالب است که آخرش هم جز خاطره سختی کار و مشقت جور کردن هزینه‌ها چیزی خاطره نشد و نمی‌شود، چرا که از قدیم گفته‌اند نیت باید خالصانه باشد تا شادی‌اش ماندگار شود. با نیت تجمل و مادی‌گرایی
صرف مطمئناً ماحصل جز مشقت نخواهد بود.
از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است: «هر که با زنی به خاطر مالش ازدواج کند، خداوند او را به مال وی واگذار می‌کند، و هر که با او به خاطر جمال و زیبایی‌اش ازدواج نماید، در او چیزی را که خوشایند او نیست، خواهد دید، و هر که با وی به‌خاطر دینش ازدواج کند، خداوند تمامی این مزایا را برای او جمع می‌کند.»
(وسائل‌الشیعه، ج 14، ص 31)
آیا تفکرات دیگران در مورد ما و نحوه زندگی ما اثری در زندگی و دستاوردهای ما خواهد داشت؟
قطعاً جواب خیر است. تفکرات تأیید طلبانه که ریشه در مهرطلبی و عزت‌نفس پایین دارند، باعث می‌شود ما برای انجام هر کاری نیازمند تأیید دیگران باشیم. چگونه لباس بپوشیم؟ چگونه رفتار کنیم و یا چگونه توجه اطرافیان را به خود جلب کنیم؟ همه‌وهمه ریشه در عزت‌نفس رشد پیدا نکرده دارد. اگر بخواهیم در مواردی مانند ازدواج به این نکته بپردازیم، می‌توانیم واضح رسم‌های غیرمتعارف و هزینه‌های دست‌وپاگیر را جزو این رده از تفکرات بدانیم. باید توجه کنیم که زندگی کردن با این‌گونه تفکرات باعث می‌شود هرگز به آرامش ذهنی واقعی دست پیدا نکنیم، زیرا خواسته‌ها و نظرهای دیگران هرگز تمام نمی‌شوند و نداشتن شخصیت و هویت مستقل می‌تواند ما را در برابر مشکلات آسیب‌پذیر کند.
بگو چقدر دیندار است؟
سال 58 تصمیم به عقد رسمی گرفتیم. مادرم مهر را بالا گرفته بود تا حداقل یک چیز از این ازدواج از دید آنها غیرمعمول بود شبیه بقیه مردم شود! اگرچه هیچ کداممان موافق نبودیم، ولی اسماعیل گفت: «تا این‌جا به اندازه كافی دل مادرت را شکسته‌ایم. برای من چه فرقی دارد، من چه زیاد چه كمش را ندارم! راستی نكند یک‌بار مهریه‌ات را بخواهی و شرمنده‌ام كنی! من هم كه نمی‌خواستم به مادرم بی‌احترامی شده باشد، مهریه پیشنهادی را قبول كردم، ولی همان‌‌جا قبل از اینكه وارد سند كنند به اسماعیل بخشیدم. (همسر شهید اسماعیل دقایقی) به دوست خودم پیشنهاد دادم بیاید با خودم باجناق شود و همین مقدمه‌ای برای ازدواجش شد.
به مادر خانمم گفتم: «این رفیق ما از مال دنیا غیر از یک دوربین عكاسی چیزی ندارد!»
گفت: «مادر اینها مال دنیاست، بگو ببینم از دین و ایمان چه دارد؟»
گفتم: «از این جهت هرچه بگویم كم گفتم! ما كه به گرد پای او هم نمی‌رسیم.»
گفت: «خدا حفظش كند. من دنبال چنین دامادی بودم.» (باجناق شهید سرتیپ حاج‌محمد جعفر نصر اصفهانی)
به قد و قواره‌اش نمی‌آمد در مورد ازدواج بگوید، اما با صراحت تمام موضوع را مطرح كرد.
گفتم: «زود است بگذار جنگ تمام شود، خودمان آستین بالا می‌زنیم.»
گفت: «نه، پیامبر فرموده ازدواج كنید تا ایمانتان كامل شود. من هم برای تكمیل ایمان باید ازدواج كنم.»
همین‌ها را گفت، در سن نوزده‌سالگی زنش دادیم.
گفتیم: «حالا بگو دوست داری همسرت چگونه باشد؟» گفت: «عفیف باشد و باحجاب.» (دوست شهید حسین زارع كاریزی)
پایین آوردن سطح توقعات
هر چند ازدواج یک موضوع شخصی و فردی است و باید با تمایلات و دیدگاه‌های طرفین همخوانی داشته باشد، اما در مجموع این عمل فردی بر زندگی اجتماعی او روابطش یا اجتماع تأثیرگذار است.
دکتر مهدی فیض، هیئت علمی جهاد دانشگاهی رسانه‌ها را در بحث سطح توقعات در ازدواج می‌گوید: «رسانه‌ها به‌طور جدی بحث ازدواج آسان و کم‌توقع را تبلیغ نمی‌کنند. در حقیقت تبلیغ مستقیم از زوایایی لازم است، اما قطعاً کافی نیست؛ بنابراین رسانه‌ها از جمله رسانه‌های جمعی چون تلویزیون و سینما در تبلیغ مستقیم ازدواج آسان باید همت کنند، اما در فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها برعکس این موضوع را می‌بینیم. این تناقض در فضای تبلیغاتی و رسانه‌ای ما وجود دارد که باید با مدیریت حل شود. یکی از تأثیرگذارترین عناصر و ابزارهای فرهنگی فیلم و سریال است و متأسفانه کاهش توقعات به طور غیرمستقیم تبلیغ و ترویج نمی‌شود.»
وی می‌افزاید: «در تبلیغات رسمی ما چون نماز جمعه و بحث‌های مشاوره‌ای تلویزیون این موضوع- ازدواج آسان- گفته می‌شود؛ اما این کافی نیست تا فضای فیلم و سریال ما به این سمت حرکت نکند تبلیغات مستقیم اثرگذاری کافی ندارد.»
احیای سبک زندگی ایرانی- اسلامی
دکتر فنایی اشکوری استاد فلسفه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) از ازدواج به‌عنوان یک «پیمان مقدس» با اهداف و ثمرات متعدد آن یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «اولین زمانی که انسان احساس نیاز به ازدواج می‌کند و می‌تواند تکالیف و تعهدات ناشی از ازدواج را در حد معمول عرف انجام دهد، خوب است که ازدواج کند. تأخیر در ازدواج موجب می‌شود رسیدن به اهداف و آثار ازدواج مانند آرامش و سکینه، سیر در مسیر کمالات زندگی و پرورش فرزند هم به تأخیر بیفتد و بدین‌سان فرد از کاروان کمال عقب بماند. گاهی این تأخیر موجب ناهنجاری‌های رفتاری و شخصیتی هم می‌شود که برای فرد و جامعه زیانبار است.»
این استاد فلسفه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با عنوان اینکه ازدواج نیاز فطری انسان است، می‌گوید: «نیاز فطری به یک همدم و رسیدن به سکینه و آرامش، نیاز به یک شریک و همراه در زندگی و سیر به سوی کمال، پاسخ به نیاز غریزی جنسی به نحو مشروع و انسانی و بقای نسل و نوع بشر از انگیزه‌ها و اهداف ازدواج هستند. یکی از تفاوت‌های انسان و حیوان ازدواج است. ارتباط نر و ماده در حیوانات مقررات و تشریفات و قواعدی مانند آنچه در بین انسان‌ها رایج است ندارد، اما پیوند یک زوج از دو جنس مخالف در انسان بر اساس مقررات و قواعدی است که از آن تعبیر به عقد ازدواج یا پیمان زناشویی می‌کنیم.»
وی می‌افزاید: «مرد و زنی که به یکدیگر صرفاً به عنوان یک موجود جنسی نگاه می‌کنند که می‌تواند غریزه جنسی را اشباع کند در واقع انسان را در سطح یک حیوان یا یک کالا تنزل می‌دهند.»
دکتر اشکوری از نقطه‌نظر فرهنگی به عوامل مؤثر بر سن ازدواج اشاره می‌کند و می‌گوید: «عوامل گوناگونی در این زمینه تأثیرگذار است که مهم‌ترین آنها عوامل فرهنگی است. اغلب افراد بهانه‌های اقتصادی را دلیل تأخیر در ازدواج ذکر می‌کنند، اما گرچه نمی‌توان سهم اقتصاد را در این زمینه به‌کلی نادیده گرفت، اما در اغلب موارد علت اصلی در تأخیر در ازدواج ناهنجاری‌های فرهنگی و تلقی نادرست از ازدواج است. هنوز هم در بین اقشار کم‌درآمد و روستایی آمار ازدواج بالاتر از اقشار پردرآمد است و این نشان می‌دهد که اقتصاد عامل اصلی تعیین‌کننده در این مسئله نیست. تغییر الگوی سبک زندگی، تأثیرپذیری از جوامع غربی از طریق رسانه‌های غربی و رواج ارتباط‌های نامتعارف از مهم‌ترین عوامل بالارفتن سن ازدواج است؛ بنابراین بررسی عوامل مؤثر بر سن ازدواج باعث می‌شود به درک بهتری از این پدیده دست یابیم، اما این موضوع را نمی‌توان کتمان کرد که هر پدیده مستقیم و غیرمستقیم با عوامل اقتصادی در جامعه گره خورده است. با درک بهتر از عواملی که بر سن ازدواج تأثیرگذار است می‌توانیم بر سیاست‌های مرتبط درباره ازدواج و استحکام خانواده تأثیرات مناسب‌تری بگذاریم.»
نقش نهادهای فرهنگی در ترویج ازدواج آسان
امروزه با سخت‌گیری‌ها و مشکلاتی که در امر ازدواج پیش‌آمده این امر مقدس و حیاتی تحت شعاع مسائل مختلف قرار گرفته و اراده و خواست انسان به جای خواست خداوند در امر ارزش‌گذاری مبنا قرار گرفته و این نیاز فطری بشر در حصاری از قواعد سخت محبوس و زندانی شده تا آنجا که جوانان برای گریز از این قواعد، از ازدواج سر باز می‌زنند. سوق دادن نگرش خانواده‌ها با توجه به ازدواج فرزندان، رفع موانع فرهنگی ازدواج، توجه خانواده‌ها در مورد صلاحیت جوان‌ها برای ازدواج، نشان دادن راهکارهای ازدواج آسان، رفع ترس جوانان از ازدواج، بیان آثار منفی مهریه سنگین و ترغیب خیرین برای کمک به ازدواج جوانان از مهم‌ترین راهکارها برای ترویج ازدواج آسان در جامعه هستند.
حجت‌الاسلام جعفرزاده مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل همکاری جهادی و همه‌جانبه نهادهای فرهنگی و خانواده‌ها را از مهم‌ترین عوامل ترویج ازدواج آسان ذکر و اظهار می‌کند: «با پخش نمونه‌های عملی از ازدواج‌های آسان از طریق صداوسیما و رسانه‌ها می‌توان ازدواج آسان را در بین خانواده‌ها و جامعه ترویج کرد.»
وی با تأکید بر ضرورت تلاش همه‌جانبه در مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن خاطرنشان می‌کند: «هجمه عظیمی توسط رسانه‌های مختلف غربی به ابعاد مختلف سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی انجام شده و پادزهر اصلی مقابله با این هجمه، احیا و روزآمد کردن و ترویج سبک زندگی اهل‌بیت(ع) است.»
این کارشناس مسائل فرهنگی عنوان می‌کند: «یکی از مهم‌ترین راه‌های مقابله با این هجمه، احیا و روزآمد کردن و ترویج سبک زندگی اهل‌بیت(ع) است. با توجه به اینکه ذهن و زبان مردم کشور ما اهل‌بیتی است اگر سبک زندگی و رفتار آنها را اهل بیتی و روزآمد کنیم، بهترین روش در راه مقابله با تهاجم فرهنگی و ترویج سبک زندگی اهل‌بیت(ع) در جامعه خواهد بود.»
حجت‌الاسلام جعفرزاده با تکیه بر مسئله جمعیت با بیان اینکه فرزندآوری مسئله‌ای مهم در جوان‌‌سازی جامعه است، اما یک شاخص فرهنگی نیز محسوب می‌شود، می‌گوید: «وضعیت امید اجتماعی و حالت خانواده و سرزندگی آن از طریق میزان فرزندآوری مشخص می‌شود.»
وی با اشاره به عدم تمایل برخی خانواده‌ها به فرزندآوری و مشوق‌های اقتصادی دولت، بیان می‌کند: «در صورت عدم کار فرهنگی در حوزه جمعیت، مشوق‌های اقتصادی موجب سلب مسئولیت از خانواده می‌شود و به‌تنهایی اثرگذار نیست.»
این کارشناس مسائل فرهنگی با تأکید بر اعمال نوآوری، بازنگری و جوان‌گرایی در روش‌های حل بحران جمعیت، اظهار کرد: «باید مبلغان و فعالان فرهنگی و کنشگران جمعیت به‌طور جدی وارد جامعه شده و با فرهنگسازی و تبیین ضررهای کاهش جمعیت، مردم را قانع کنند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «انتقال ارزش‌ها از دغدغه‌های همیشگی خانواده‌ها، مربیان و مبلغان و مسئولان فرهنگی بوده و مهم‌ترین و مناسب‌ترین شیوه برای انتقال ارزش‌ها، ترویج سبک زندگی ایرانی، اسلامی است.»